TOPRAKLAMA ÖLÇÜMÜ

Elektrik tesisleri hayatımızın büyük bir kısmında yer almaktadır. Bugün artık elektrik enerjisinden yararlanmadan yaşamanın kolay olmadığını söyleyebiliriz. Elektrik enerjisi sayılamayacak kadar çok yerde işimizi kolaylaştırırken, yalıtım bozuklukları insanlar ve diğer canlılar için tehlike doğurabilir.

Topraklama güvenliği olan bir yerde, elektrik kaçağı olan bir iletkene (ürüne, malzemeye, vb..) bir kişi tarafından dokunulduğunda elektrik akımı insan üzerinden değil, toprak hattı üzerinden geçer ve çarpılma tehlikesi ortadan kalkmış olur. Bunun için topraklama direncinin 0 (sıfır)’a yakın olması istenilir.

Bu senaryonun tam tersi, topraklamanın olmadığı düşünüldüğünde ise can ve mal kayıplarına kadar varabilecek hasarlar ortaya çıkabilmektedir. Bu tehlike “Elektrik Çarpması” olarak adlandırılır. Ayrıca yalıtım bozuklukları yangınlara da yol açabilir.

İnsanların ve diğer canlıların elektrik çarpması olayını yaşadığı anda vücutlarının iki ayrı noktasının farklı elektriksel potansiyel olduğu ve bu sebeple üzerlerinden akım geçtiği bilinmektedir.

Bir kişinin gerilim altındaki tesis bölümlerine dokunması doğrudan veya dolaylı yollardan olabilir. Doğrudan dokunmaya karşı alınan önlemler yapısal ve mekanik önlemler ile yalıtma olarak özetlenebilir.

Enerji üretim, iletim ve dağıtım şebekelerinde insan hayatı ve bazı aygıtların korunması bakımından yapılan en etkili önlemlerden biri de topraklamadır. Koruma topraklaması, gerilim altında olmayan bütün tesisat kısımlarının, uygun iletkenlerle toprak kitlesi içerisine yerleştirilmiş bir iletken cisme (elektrot) bağlanmasıdır.

Topraklamanın amacı, elektrikli alıcıları kullananların can güvenliğini sağlamak ve cihazların zarar görmesini önlemektir.

Bütün elektrik makinelerinin gövdeleri, boruların madeni kısımları, kurşunlu kabloların kurşun kılıfları, tablo ve benzerlerinin metal kısımları topraklanmalıdır.

Topraklama, işletme akım devresinin bir noktasının veya bir tesisin akım taşımayan iletken kısımları ile toprak arasında iletken bir bağlantı kurmak olarak da tanımlanabilir.

Topraklama Çeşitleri Nelerdir?

1. Koruma Topraklaması

Canlıları tehlikeli dokunma gerilimlerine karşı korumak için işletme araçlarının aktif olmayan metal kısımlarının topraklanmasıdır. Normal şartlarda gerilim altında olan kısımları kapsar.

• Alçak Gerilim koruma topraklaması en fazla 3 Ohm olmalıdır.
• Orta Gerilim koruma topraklaması en fazla 5 Ohm olmalıdır.

2. İşletme Topraklaması

İşletme akım devresinin, tesisin normal işletilmesi için topraklanmasıdır. Aktif bölümlerin ve sıfır iletkeninin topraklanmasına işletme topraklaması denir. Normal şartlarda gerilim altında olan kısımları kapsar.

• İşletme topraklaması en fazla 2 Ohm olmalıdır.

3. Fonksiyon Topraklaması

Bir iletişim tesisinin veya bir işletme elemanının istenen fonksiyonu yerine getirmesi için yapılan topraklamadır. Yıldırım etkilerine karşı koruma, bu topraklama için örnek oluşturabilir.

• Paratoner topraklaması en fazla 10 Ohm olmalıdır.

Topraklama Ölçümü Nerelerde Yapılır?

Günümüzde kullanılan neredeyse tüm cihaz ve makinaların topraklanmasında gerekli norm ve şartnamelere uyulması bir zorunluluktur.

• Jeneratör ve Trafoların Nötr Noktaları,
• Çeşitli Kesiciler, Dağıtım Hücre ve Panoları,
• Parafudr ve İzolatör Altlıkları,
• Paratoner Tesisleri,
• Şalt ya da Trafo Merkezlerindeki Tüm Boru Şebekeleri,
• Telefon Santralleri,
• Anten Tesisleri, Alıcı-Verici İstasyonları,
• Sıvı ve Gaz Bulunan Tanklar ve Bunların Metal Aksamları,
• Yüksek Bacalar ve Kablo Taşıma Sistemleri,
• UPS (Kesintisiz Güç Kaynağı),
• Bilgisayarlar, IT Odaları ve Veri Merkezleri,
• Dış Cephe Kaplaması Metal Kısımları,
• Aydınlatma Armatürleri Metal Bağlantı Kutuları,
• ATM'lerde Topraklama Ölçümü Yapılmaktadır.

Topraklama Ölçümü Nasıl Yapılır?

Topraklama ölçümü yapılacak tesis, cihaz veya makinenin çeşidine göre topraklama ölçüm yöntemleri değişmektedir. Fakat bütün yöntemler aynı mantıkta işlemektedir.

• Gözle Muayene,
• Koruma İletkenlerinin, Ana ve Tamamlayıcı Potansiyel Dengeleme İletkenleri Bağlantılarının
• Sürekliliğinin Ölçülmesi ve Denetlenmesi,
• Elektrik Tesisinin Yalıtım Direncinin Ölçülmesi ve Denetlenmesi,
• Toprak Özgül Direncinin Ölçülmesi,
• Topraklama Direncinin Ölçülmesi,
• Beslemenin Otomatik Kesilip Kesilmediğinin Denetlenmesi,
• Çevrim Empedansının Kontrolü,
• Hata Akımı Koruma Düzeninin Kontrolü

Topraklama Ölçümünde Hangi Cihazlar Kullanılır?

Ölçüm yapılacak tesis, cihaz veya makine için değişik test aletleri kullanılabilir. Burada önemli olan durum ise tesisin, cihazın veya makinenin sahip olması gereken topraklama direnç değerinin doğru belirlenmesidir. Topraklama direnç değerinin hatalı belirlenmesi önüne geçilemeyecek kayıplara sebebiyet verebilir.

• Fluke 1623-2 - Toprak Direnci Meger Test Cihazı,
• FLUKE 1662 - Çok Fonksiyonlu Elektrik Tesisat Test Cihazı,
• SEW 4235ER - Topraklama Direnci ve Özdirenci Ölçer,
• CHAUVİN ARNOUX CA6117 - Çok fonksiyonlu elektrik tesisat test cihazı,
• KYORİTSU KEW 6016 - Çok fonksiyonlu elektrik tesisat test cihazı,
• METREL MI 3102 BT - Çok fonksiyonlu elektrik tesisat test cihazı.

Topraklama Ölçümü Ne Zaman Yapılmalıdır?

21.08.2001 tarih ve 24500 sayılı Resmî Gazete ‘de yayınlanarak yürürlüğe giren “Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği” Ek-P bölümünde çeşitli topraklama tesislerinin işletme dönemi içindeki muayene, ölçme ve denetlemelerine ilişkin önerilen periyotlar aşağıdaki gibi belirlenmiştir;

• Elektrik Üretim, İletim ve Dağıtım Tesisleri : 2 yıl,
• Enerji Nakil ve Dağıtım Hatları : 5 yıl,
• Sanayi Tesisleri ve Ticaret Merkezleri : 1 yıl,
• Topraklama Tesislerinin Diğer Muayene, Ölçme ve Kontrolleri : 2 yıl,
• Sabit İşletme Elemanları : 1 yıl,
• Yer Değiştirebilen İşletme Elemanları : 6 ay,
• Parlayıcı, Patlayıcı Tehlikeli ve Zararlı Madde İçeren İşyerleri : 1 yıl.

Topraklama Ölçümü ile İlgili Yönetmelikler ve Yasal Mevzuat Nedir?

Elektrik tesislerinde can ve mal güvenliği açısından topraklama sistemlerinin yapılması ve işlerliğinin periyodik olarak kontrolü 21.08.2001 tarih ve 24500 sayılı Resmî Gazete’ de yayınlanarak yürürlüğe giren Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği gereği zorunlu tutulmuştur.

Ayrıca 20.06.2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında 17.07.2013 tarih ve 28710 sayılı Resmî Gazete’ de yayınlanan İşyeri, Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik ve 25.04.2013 tarih ve 28628 sayılı Resmî Gazete’ de yayınlanan İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği gereği topraklama sistemlerinin yılda bir defa olmak üzere periyodik muayenesinin yapılması gerekmektedir.

Yapılması Tavsiye Edilen Diğer Test ve Ölçümler Nelerdir?

• Elektrik İç Tesisat Periyodik Muayenesi,
• Artık Akım Anahtarı (Kaçak Akım) Testi,
• Yıldırımdan Korunma Tesisatı Ölçümü,
• Elektrik İzolasyon ve Yalıtım Testi,
• Katodik Koruma Ölçümü.